Sztuka Średniowiecza – Wprowadzenie

Sztuka Europejskiego Średniowiecza V-XV

WPROWADZENIE

• Sztuka średniowiecza ukształtowała się w wyniku współdziałania różnorodnych czynników.
• Były to wpływy kultur antycznych (Gracja, Rzym i ludy barbarzyńskie) oraz wpływy arabskie.
• Religia chrześcijańska jako jednolity system, będąc zarazem religią państwowa i powszechną.
• Religia scalała różnorodne czynniki.
• Celem był Bóg, a życie ziemskie było przygotowaniem do wieczności.
• Cała kultura i sztuka średniowiecza była więc kulturą wyłącznie religijną, wzbogaconą jedynie o pierwiastki świeckie.
• Wszystkie rzemiosła – sztuki stały w średniowieczu na wysokim poziomie.
• Wierzono, że Bóg jest przyczyną wszystkiego piękna, a piękno duchowe, moralne stawiano wyżej niż zmysłowe i widzialne.
• Europejską średniowieczną sztukę omawia się w odniesieniu do dwóch kręgów kulturowych:
  • Bizancjum, wraz z Rusią i krajami bałkańskimi,
  • Europy zachodniej z Italią od wybrzeży Francji po Polskę leżącą na styku dwóch kultur.
• Sztuka kręgu wschodniego utrzymywała jednolite formy przez okres co najmniej tysiąca lat.
• W Europie zachodniej dzielą się na okres:
  • przedromański, oraz dwa style:
  • romański,
  • gotycki.

Sztuka Przedromańska

WARUNKI ROZWOJU SZTUKI

• Na sztukę Europy Zachodniej i środkowej złożyły się bardzo różne wpływy.
• Na rodzinną kulturę plemion zamieszkujących Europę, nałożyły się wpływy antyczne, których nośnikami byli Rzymianie.
• Dzieje Gali zamieszkałej przez ludy celtyckie, która zajmowała obszar dzisiejszej:
  • Francji,
  • Belgi,
  • Holandii,
  • część Niemiec,
  • Szwajcarii. 
• Ostatecznie jej podboju dokonał Juliusz Cezar, przez co cała kraina pozostała przez kilka wieków w sferze wpływów rzymskich.
• Poprzez najazdy barbarzyńców upadło cesarstwo zachodnie, Galia została zalana przez germańskich Franków (utworzyli oni państwo w V w.)
• Na ten zróżnicowany grunt celtycko – rzymsko – germański przeniknęła religia chrześcijańska.
• Przyjęcie chrztu przez Klodwiga (507 r.) rozpoczęły się chrześcijańskie dzieje tej części Europy.
• Arabowie byli łącznikami miedzy kulturami Europy, Bliskiego Wschodu i płn. Afryki.
• Kultura grecko – rzymska na zachodzie przeżywała okres upadku.
• Jedynym nośnikiem kultury  antycznej były klasztory.
• Rolę tą spełniały klasztory Benedyktów, zwłaszcza opactwo w Cluny – było wielkim centrum zachodniej myśli religijnej filozoficznej, ośrodkiem sztuki i nauki.
• Pierwszym okresem rozwoju kulturowego były czasy panowania Karola Wielkiego.
• Jego olbrzymie państwo (obszary Gali i dzisiejsze tereny Włoch, Austrii Węgier, Hiszpanii) rozpadło się po jego śmierci dając obecnym krajom europejskim.
• Kolejnym okresem rozwoju czas pokaroliński, przypadający w Niemczech na panowanie Ottonów.
• Ok. 1000 rozpoczął się wielki ruch budowlany.
• Nastąpił rozwój rzemiosła, wzmógł się handel, a technika, kredki transportu i wydobycia surowców zastały udoskonalone.
• Wzrosła liczebność ludności Europy.
• Żarliwość religijna dała bodziec do wypraw krzyżowych (XI-XII w.)
• Masowość tych, że wypraw, w których brały udział rzesze rycerstwa i masy ludności, przyczyniało się (wraz z pielgrzymkami) do poszerzania horyzontów myślowych, do silniejszego jeszcze rozwoju handlu a wraz z nim wymiany kulturowej z ludami wchodu.

Religia 

• Religia chrześcijańska rozpowszechniła się i dominowała dopiero od X w.
• Zadanie duchowieństwa, było nauczanie podstawy zasad wiary ludu nie umiejącego czytać i pisać, nie znającego łaciny, przywiązanego do starych pogańskich obrzędów.
• Rolę pomocniczą pełniła sztuka religijna, unaoczniająca i utrwalająca w wyobraźni i umysłach tzw. Historię Zabawienia według ksiąg Starego i Nowego Testamentu.
• Szczególną cześć oddawano relikwiom świętych i odbywano masowo pielgrzymki do miejsc, gdzie były przechowywane.
• Na trasach pielgrzymek powstawały okazałe świątynie i klasztory.

Ustrój 

• Ustrój Europy Zachodniej polegał ewolucji wraz z przemianami gospodarczymi.
• Był to hierarchiczny ustrój feudalny, gdzie władza oparta była na stanie posiadania obszarów ziemskich – lenna – nadawanego wasalom przez seniora w zamian za hołd.
• Wasale zobowiązani byli do świadczeń administracyjnych, sądowych, wojskowych a w razie potrzeby finansowych.
• Pierwszy okres ustroju feudalnego odznaczał się stabilnością.
• Praca najemna nie istniała.
• Gospodarowano olbrzymimi obszarami ziemi.
• Z czasem rozwój rzemiosła i handlu wytworzyły najpierw odrębną klasę rzemieślników, a następnie mieszczan.
• Wzmocniła się gospodarka pieniężna.
• Zaczął się wzrost znaczenia kupca nad producentem.
• Formalnie jednak długo jeszcze władze miało duchowieństwo i szlachta.

Pozycja Społeczna Artysty

• Środki na podejmowanie prac handlowych miał wyłącznie władca i kościół.
• Mecenat tych czasów jest więc mecenasem kościoła i króla.
• Największym szacunkiem cieszyli się architekci.
• Rzesze bezimiennych z początkiem robotników budowlanych to kamieniarze.

SZTUKA PRZEDROMAŃSKA 

• Karol Wielki w swej stolicy – Akwizgranie, skupił międzynarodowa rzeszę wybitnych myślicieli, poetów, uczonych i przedstawicieli świata sztuki.
• Zachowanym zabytkiem z tej epoki jest Kaplica pałacowa w Akwizgranie, na planie ośmioboku, krytą kopułą, dwukondygnacyjną, jest budowlą surową o cięższych proporcjach.
• Budowano trójnawowe bazyliki z transeptem jednym lub dwoma.
• Nawiązywanie do form antycznych ograniczało się do kształtowania detali lub włączania w nową budowlę fragmentów antycznych ruin, zwłaszcza kolumn, np. zachowany fragment Bazyli – kruchta z Lorsch.
• Trzy wejścia zwieńczone są półkolistymi łukami dzielą je kolumny o kapitelach korynckich. Na wysokim poziomie stało malarstwo miniaturowe.
• Litery tzw. minuskuła karolińska wykazują podobieństwo do pisanych odręcznie liter rzymskich.
• Ozdoby wiązały się z tekstem w ścisłą kompozycyjną całość.
• Barw używano czystych i silnie nasyconych, urozmaicano pełną gamę złotem i srebrem.
• Ośrodki miniatorstwa były klasztory benedyktyńskie:
  • Saint Denis,
  • Reims,
  • Metz,
  • Sankt Gallen.
• W rzemiośle artystycznym motywy antyczne zostały wzbogacone o motywy sztuki Gotów, Celtów, Normanów.
• A są to plecionki, motywy abstrakcyjne zwierzęce i fantastyczne.
• Kolejnym etapem rozwoju sztuki było panowanie Ottonów w X w.
• Sztuka tego okresu przygotowuje już grunt pod styl romański.
• Wytworzył się ambit – obejście z wieńcem kaplic wokół apsydy – co potem często będzie się powtarzać.
• Za szkół miniatorskich wyróżniają się 3 ośrodki w:
  • Koloni,
  • Reichenau,
  • Trewirze.
• Powstawały też małe kościółki – rotundy w odrębnie siedzib książęcych:
  • były to budynki w kształcie walca, 
  • kryte stożkowym dachem,
  • zbudowane z nieobrobionego kamienia lub łupku – np. Rotunda NMP na Wawelu w Krakowie.