Sztuka Renesansu – Wprowadzenie

Warunki Rozwoju Stylu Renesansowego

ZNACZENIE TRADYCJI

• W gotyku dzieła mówią o Bogu, podkreśla się wartości duchowe.
• W renesansie działa przeznaczone są dla człowieka i związane są z ziemią.
• W stylu gotyckim przewaga jest pionów, w renesansie dominują kierunki poziome.
• Renesans przedstawia umiar, spokój i harmonię.
• Przekazywanie z pokolenia na pokolenie osiągnięć, przekonań zarówno w sztuce jak i w nauce i obyczajach nazywamy tradycją.
• Jej ciągłość jest dynamizowana lub osłabiona przez czynniki gospodarcze historyczne i kulturowe.

ŚREDNIOWIECZE, KTÓRE PRZYGOTOWAŁO ODRODZENIE

•     Szczególne znaczenie miały tu cztery czynniki:

1. zapoczątkowanie w XIII w. aktywnego życia umysłowego Europy, powstanie wielu uniwersyteckich ośrodków naukowych kształcących ludzi już w tedy żądnych wiedzy,
2. wyprawy krzyżowe, które budziły ciekawość świata,
3. wspaniały rozwój handlu i miast wraz ze wzrostem znaczenia bogatej warstwy mieszczańskiej, zapowiadały zmierzch feudalnego świata,
4. przemiany w świadomości religijnej zapoczątkowane przez wyjątkowo silny ruch franciszkański, który ogarną społeczeństwo Europy na przełomie XII i XIII w.:
5. włoski św. Franciszek z Asyżu głosił piękno i dobro świata doczesnego oraz partnerstwo człowieka ze światem przyrody w drodze do Boga;

OGÓLNE TŁO ROZWOJU

• Renesans zrodził się w Italii.
• Wielkimi ośrodkami handlu i kultury powstały bogate miasta włoskie (Pizza, Wenecja, Siena, Florencja, Mediolan, Genua).
• Odkrycia geograficzne, rozwój handlu oceanicznego spowodowały przewrót w gospodarce.
• Kupcy – przedsiębiorcy bogacili się na różnicy powstałej między płacą a ceną sprzedaży wyrobów rzemieślniczych <- tak zrodził się kapitalizm.
• Kupcy zdobywali wiedzę w miastach.
• Papieże kontrolowali cesarzy a cesarze chcieli zrzucić to jarzmo licząc na zdobycie bogatej stolicy Italii, nieustannie powodując próby podbojów.
• Poszczególne miasta popierały to papieży to cesarzy.
• Tak w toku rywalizacji politycznej i handlowej powstawały republiki włoskie:
• Królestwo Neapolu,
• Państwo Kościelne,
• Republika Florencji / Wenecji,
• Księstwo Mediolanu, Sabaudii,
• Rzeczpospolita Genui.
• Sąsiednie państwa Francja, Niemcy, Hiszpania rościły sobie prawa do poszczególnych republik.
• Italia była, więc nękana nieustannie przez owe interwencje, wyprawiali się do niej królowie francuscy:
• Karol VIII,
• Ludwik XII,
• Franciszek I.
• hiszpańscy:
• Ferdynand Katolicki.
• niemieccy:
• Maksymilian,
• Karol V.
• Ważnym czynnikiem rozwoju i kultury i sztuki były zawsze żywe tradycje antyczne Włoch.
• Po upadku Bizancjum wybitni uczeni, filozofowie i artyści greccy szukali sobie schronienia we Włoszech.
• Narastający już od dawna pęd do poznania świata potęgował wydając, prócz licznych podróży geograficznych, wynalazki techniczne:
• powstawały młyny i drogi,
• domy ogrzewano piecami,
• w oknach pojawiły się szyby ze szkła,
• zastosowanie broni palnej stwarzało konieczność wznoszenia nowych fortyfikacji.
• Zwiastuny renesansu pojawiły się we Włoszech już XIV w. to czasy I humanistów:
• Dantego,
• Petrarki,
• Boccaccia.
• Artystów:
• Cimabuego,
• Giotta.
• Wiek XV był okresem aktywnego poznawania świata, niezwykle szybkiego rozkwitu kulturalnego i rozwoju świadomości narodowej Włoch.
• To stulecie wydawało więcej badan naukowych, odkryć geograficznych, zrodziła się większa liczba wybitnych jednostek, geniuszy myśli i czynu.
• Nastąpił rozkwit literatury, dziejopisarstwa, muzyki i sztuk plastycznych.
• Nastąpiło zrównanie stanów szlacheckiego i mieszczańskiego.
• Pozycja społeczna kobiet niewiele odbiegała od przywilejów mężczyzn w dziedzinie wykształcenia.
• Myśl włoska wydała ideał człowieka wszechstronnego L’uomo universale.
• W poszczególnych krajach Europy od połowy XV w. zaczynają tworzyć się monarchie oparte na narodowościach.
• Kultura wieku XV jest jeszcze średniowieczna a w sztuce panuje styl późno gotycki.
• Kultura renesansowa i styl renesansowy w sztuce ogarnęły kraje europejskie w XVI w.
• Przyjęły się wszędzie za pośrednictwem Włoch i utrzymywały się do końca wieku(w niektórych krajach nawet dopiero później).

UWAGI O KULTURZE

• Do najciekawszych ośrodków kultury renesansowej w XV należała Florencja – tam skupiali się humaniści.
• Była to grupa literatów, poetów, uczonych, działających w XIV w.
• Związani byli z dworami książęcymi i królewskimi i przy pomocy mecenatów zakładali stowarzyszenia tzw. Akademie.
• Największa liczba humanistów działała we Włoszech, a Ci wyjeżdżali często do innych krajów Europy.
• Szczyt rozkwitu przechodziła Florencja za czasów Wawrzyńca Wspaniałego na którego dworze w młodości przebywał Michał Anioł.
• W XVI we Włoszech powstawały nowe ośrodki kultury:
• Rzym,
• Umbrii,
• Mediolan,
• Wenecja.
• W pierwszej ćwierci XVI w. tworzyli w Rzymie najwięksi artyści:
• Bramante,
• Rafael,
• Michał Anioł.
• Decydujące znaczenie miał tu mecenat papieży:
• Juliusza II,
• Leona X,
• Klemensa VII.
• Okres świetności Rzymu nie trwał długo, najazd wojsk Karola V (1527) przecięło rozwój klasycznego renesansu.
• Z tego wszystkiego cało wyszła Wenecja i ona stała się ośrodkiem 2 poł. XVI w.

MECENAT, MIEJSCE ARTYSTY W SPOŁECZEŃSTWIE  

• Książęta i królowie mieli ambicje tworzenia na swych dworach ośrodków nauki, sztuki i humanizmu.
• Środki uniemożliwiały otaczanie się zbytkiem, utrzymywanie na dworach muzyków, poetów i artystów zdobiących wnętrza, utrwalających na obrazach oblicza.
• Już od początku XVI rozwijało się kolekcjonerstwo – zaczątek dzisiejszych wielkich galerii.
• Wielkimi mecenatami sztuki byli:
• florenccy Medyceusze,
• królowie: Zygmunt I, Zygmunt August w Polsce,
• Franciszek I we Francji,
• Maksymilian II w Niemczech,
• Papież Juliusz II, Leon X, Paweł III.
• Organizowano konkursy na najlepsze dzieło sztuki.
• Wzrastało w artystach poczucie własnej wartości odrębności, chęć sławy i wyróżnienie się z tłumu.
• Artysta renesansowy był dociekliwym poszukiwaczem, odkrywcą.
• Rodzi się twórczość indywidualna, nie zależna od cechów rzemieślniczych.
• Artyści tworzyli dzieła na zamówienie ale po raz pierwszy proponowali już gotowe dzieła, wykonane zgodnie z własnymi zainteresowaniami i zamierzeniami.
• Artyści odchodzili od cechów.
• Po raz pierwszy sztuki plastyczne zostały wyodrębnione z rzemiosł.
• Artyści doby renesansu stali się wybitnymi jednostki byli humanistami i uczonymi.
• Człowiek wszechstronny <- ten ideał renesansu urzeczywistnia się w życiu epoki właśnie dzięki artystom.
• Leone Battista Albert był:
• architektem,
• malarzem,
• rzeźbiarzem,
• przyrodnikiem,
• humanistą.
• Michał Anioł to:
• architekt,
• rzeźbiarz,
• malarz,
• poeta.
• Leonardo da Vinci to:
• rzeźbiarz,
• malarz,
• konstruował maszyny oblężone i zegary, instrumenty muzyczne,
• pisał,
• interesował się anatomią,
• studiował przyrodę,
• badał mechanizm ruchu.
• Początki edukacji artystycznej odbywały się prawie zawsze w pracowni wybitnego mistrza, który przyjmował uczniów na ich prośbę lub sam wyłaniał talenty, szybko jednak uczniowie uniezależniali się od nauczycieli i tworzyli na własna rękę.

Sztuka Przełomu

PREKURSORZY RENESANSU

• Zwiastuny renesansu pojawiły się w XVI w. we Florencji i Sienie.

Cenni di Pepo zwany Cimabue

• Artysta z Florencji.
• Jego tronujące Madonny w otoczeniu aniołów są jeszcze w pełni gotyckie.
• Namalował po raz pierwszy realistyczny portret – postać św. Franciszka z Asyżu.
• Święty jest ubogo odziany,
• z twarzą starego człowieka, drobnej pooranej zmarszczki zniszczony wiekiem,
• był to portret wyobrażony jednakże świeckość ujęcia tematu zwyciężyła tu po raz pierwszy średniowieczną idealizację.

Giotto di Bondone

• Był uczniem Cimbuego.
• W pełni otworzył renesans w malarstwie.
• Rówieśnik Dantego Alighieri, namalował jego realistyczny portret.
• Malował wyłącznie sceny religijne, przedstawiając je z dużym osobistym zaangażowaniem.
• Dzieła jego pełne są prostaty surowe i monumentalne.
• Interesowało go złudzenie przestrzeni i bryły na płaszczyźnie.
• Postaci świętych malował realistycznie.
• Wiele uwagi poświęcał reakcją psychologicznym, wyrażonym gestem.
• Sceny z życia umieszczone są na tle zaobserwowanego pejzażu lub architektury.
• Architektura pozwalała na wprowadzenie perspektywy linearnej, sugerującej złudzenie głębi na płaszczyźnie.
• Pierwszy plan stanowi akcja między postaciami dramatu (aktorzy, drugi plan to architektura lub pejzaż (dekoracja), trzeci plan stanowi płaskie błękitne tło zamykające całość od tyłu.
• Giotto umieszczał bryły postaci ludzkich w przestrzeni modelując je przez wprowadzenie bocznego oświetlenia.
• Układy kompozycyjne są bardzo nowatorskie, swobodne, w każdym fresku inne, często asymetryczne.
• Scena „Opłakiwania” jest dramatem.
• „Kazanie do ptaków” – liryczne, pełne ciepła.
• Giotto malował freski w wielu miastach Włoskich, do najważniejszych należą:
• sceny z życia św. Franciszka w Asyżu,
• freski w kaplicach Peruzzich i Bardich przy kościele Santa Croce we Florencji oraz kaplicy Scrovegnich w Padwie.

Simone Martini

• Przyjaciel Petrarki.
• Najpiękniejsze dzieło: „Zwiastowanie” – tryptyk
• przeważają tu formy linearne i płaskie,
• plamy barwne działają sylwetą,
• tło jest złote,
• obramowania gotyckie,
• pewne elegancja, świecka wytworność, wdzięk postaci, intelektualne formy mogą być uważane za przełomowy charakter.

SZTUKA PÓŹNEGO GOTYKU

• Podczas gdy we Włoszech pojawiły się już zwiastuny renesansu w pozostałych krajach Europy panował w XIV w. styl gotycki o charakterze międzynarodowym.
• W XV w. styl gotycki przewodzi fazę schyłkową.
• W architekturze obserwuje się wzrost dekoracyjności.
• W tym czasie stosuje się wiele odmian sklepień opartych na działaniu efektami zdobniczymi (wachlarzowe, sieciowe odmiany gwieździstych).
• W zdobieniu szczytów, portali stale pojawiają się formy niespotykane faliste, kojarzące się z drgającymi językami ognie <- stąd „gotyk płomienisty”, przykład: Stalle w Pelplinie,  
• W rzeźbie „Madonny z Krużlowej”:
• styl miękki,
• jest silnie przyjęta,
• fałdy jej szat układająca się w rymy przeciwstawiające się sobie układami łuków.
• Postaci Apostołów z Ołtarza Mariackiego W. Stwosza ubrane są w obfite szaty o suchych załamaniach tworzących zawiłe rytmy.
• Madonna z Krużlowej, reliefowe kwatery ołtarza Wita Stwosza reprezentują inne zjawisko w sztuce czasów – silnie jej zeświecczenie.
• Artyści przedstawiają życie ziemskie i uczucia świętych.
• Wiele uwagi poświęca się dokładnemu odtworzeniu drobnych form natury.
• Postacie działają na widza nie tylko bryłą, masa w sylwetką i linią – obrysem zewnętrznym i linią „wewnętrzną”.
• Późny gotyk w niektórych historiach sztuki bywa nazywany protorenesansem.