Sztuka Dawna – Sztuka Egipska

Sztuka Starożytnego Egiptu 

ARTYSTA I DZIEŁO 

• Najwybitniejsze i najliczniejsze dzieła sztuki egipskiej to:
  posągi władców, posągi bóstw, portrety książąt, kapłanów, grobowce, świątynie, malarstwo ścienne,wyposażenie grobowców.
• Posągi:
• w dostojnych pozach, 
• o nieruchomych twarzach,
• Grobowce:
• przytłaczające ogromem
• monumentalne
• nie są przystosowane rozmiarami do wielkości  człowieka. 
• Dzieła:   
• powstawały na namówienie
• gloryfikowały władców,
• przekazywały i umacniały wierzenia religijne,
• pełniły funkcję ideologiczną,
• odzwierciedlały całokształt stosunków w państwie.

ARCHITEKTURA 

• Domostwa wznoszone były z suszonej cegły i mułu nilowego, nietrwałe i prymitywne.
• Stanowiły zazwyczaj kompleks niskich pomieszczeń.
• Otaczał je ogród z sadzawką lub stawem po środku.

Architektura religijna dzieli się na: – grobowcową (sepulkralną)
                                      – świątynną (sakralną)
Grobowce:

• Mastaba – pierwotna forma grobowca, kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych ścianach z kamienia lub cegły.
• Komora grobowa z sarkofagiem z mumią zmarłego znajdowała się pod ziemią.
• Faraonowie wznosili jeszcze za życia swoje grobowe piramidy.
• Do najstarszych grobowców należy piramida schodkowa Dżesera gdzie po raz pierwszy zastosowano kamień jako materiał budulcowy.
• Piramidy – proste, surowe bryły geometryczne „wystające z piasku pustyni” na tle nieba jako gigantyczne pomniki władzy.
• Piramidy budowano posługując się obliczeniami matematycznymi i znajomością praw fizyki.
• Największa piramida (grobowiec faraona Cheopsa) ma 146,6 m wysokości a długość każdego boku wynosi 230,35 m.
• Postawę usytuowano według czterech stron świata.
• W centrum piramidy znajduje się duża, pusta komora nad nią szereg pomieszczeń odciążających, by nie zawalił się strop.
• Dwa ukośne szyby wentylacyjne odprowadzały świeże powietrze.
• System korytarzy prowadzi do komory królowej a potem do właściwej komory królewskiej z sarkofagiem faraona, która jest umieszczona pod ziemią.
• Później (w okresie Nowego Państwa) budowano już tylko faraonom grobowe kute w skale z towarzyszącą mu świątynią grobową.
• Do najsławniejszych świątyń sakralnych należą świątynie:
• Ramzesa II
• Nefertari w Abu Simbel
• świątynie królowej Hatszepsut w Dejr el-Bahari (rekonstruowana przez polaków) 
• W 1922 Carter i Carnarvon odkryli nietknięty grób Tutenchamona z jego pełnym wyposażeniem.

Świątynie:

• Podstawowym budulcem był kamień.
• Miał on ograniczone możliwości konstrukcyjne:
• był twardy,
• ciężki,
• niełatwy w obróbce,
• dominował w całości budowli, nadając jej wrażenie trwałości, niezniszczalności.
• Zasadą konstruowania było prawo działania przeciwstawnych sił ciążenia i podpierania.
• Kamienne belki stropowe miały ograniczoną długość, ponieważ załamywały się po środku.
• Wielkich salach świątynnych stawiano dużą liczbę podpór w postaci filarów czy kolumn podtrzymujących belki w miejscach złączeń.
• Ze względu na zbyt duży ciężar kamienia, kolumny i zewnętrzne mury musiały być odpowiednio masywne, stąd wnętrza sal to niekończący się las kolumn.
• Filar – podstawowy element konstrukcyjny był potężną pionową podporą z kamienia o przekroju czworoboku.
• Formy kolumn egipskich były różne.
• W okresie Starego Państwa kolumna miała przekrój koła i była początkowo prostym słupem, któremu po pewnym czasie, dostawiono głowicę (kapitel) oraz podstawę (bazę). Prędko zaczęła spełniać dodatkową funkcję dekoracyjną:
• zdobiono trzon
• uformowano głowicę na kształt liści palmowych lub pąka lotosu,
• W okresie Starego państwa wytworzyły się jeszcze inne detale architektoniczne:
•  półkolumna – połówka kolumny rozciętej wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru, krajnik (gzyms) – poziomy wstęp muru naśladujący motyw oraz fryz – pas dekoracyjny o motywach kwitnących trzcin.
• Pozostałą dekorację stanowiły:
• malarstwo,
• płaskorzeźba w połączeniu z pismem.
• Dekoracja była ślinie uzależniona od zasadniczych form architektonicznych. Stanowiła ważny dodatek zarówno ze względu na swoją treść religijną jak i funkcje plastyczną. Urozmaicała surowe geometryczne formy architektury.
• W okresie Nowego Państwa utworzył się schemat budowy świątyń, które poprzedza aleja sfinksów wiodąca od przystani Nilu do świątyni.
• Pomiędzy dwiema wieżami pylonami znajdowało się wyjście.
• Wszystkie pomieszczenia świątynne następujące po sobie były coraz mniejsze, coraz niższe i coraz ciemniejsze.
• Lud – miał dostęp na dziedziniec.
• Urzędnicy – zatrzymywali się w Sali kolumnowej.
• Faraonowie i kapłani – mieli dostęp do sanktuarium, gdzie znajdował się posąg bóstwa.
• Układ pomieszczeń, więc ściśle odpowiadał rozwarstwieniu społecznemu stanowił rodzaj psychologicznego przygotowania się do spotkania z tajemnicą.

CECHY ARCHITEKTURY EGIPSKIEJ

• Monumentalizm.
• Wielkie, zwarte i ściśle uproszczone formy.
• Osiadłość.
• Ciężkość.
• Nieruchomość.
• Statyczność.

RZEŹBA EGIPSKA 

• Posągi władców i bóstw – wykonywano w granicie oraz bazalcie.
• W rzeźbach mniejszych rozmiarów, w portretach stosowano często materiały łatwiejsze w obróbce: wapń i drewno.
• Drobne figurki ulepione były z mułu nilowego.
• Rzeźbę pełną i reliefy malowano (polichromia).
• Kompozycja bryły rzeźbiarskiej:
• Poza, przedstawionej postaci była umowna, konwencjonalna zarówno w ogólnym układzie jak i w szczegółach:
• ułożeniu rąk,
• ubiorze.
• Poza stojąca, siedząca czy krocząca była:  
• dostojna,
• oficjalna,
• pełna godności,
• hieratyczna.
• Rzeźby wykonywane w bryle pełnej były przeznaczone do oglądania z przodu <= tzw. układ frontalny.
• Twarz i ciało faraona było przedstawiane jako bóstwo w ponadczasowej młodości, wolne od wad anatomicznych.
• Nie ukazywały cech charakteru.
• Twarz była pozbawiona wszelkich uczuć: 
• nieruchoma,
• wyraz obojętny, daleki
• Portret syntetyczny to portret, w którym artysta ogranicza się do oddania najistotniejszych cech anatomicznych głowy.
• Do nurtu rzeźby oficjalnej należą portrety książąt i wyższych urzędników.
• Miały one ten sam wyraz twarzy co rzeźby faraonów lecz były bardziej realistyczne, odtwarzały wiernie wszystkie cechy ich wyglądu (urzędników) łącznie z wadami anatomicznymi.
• W rzeźbie oficjalnej stosowano hierarchie wielkości postaci uzależnioną od miejsca zajmowanego stanowiska w społeczeństwie.
• Cechy egipskiej rzeźby:
• surowość,
• prostota,
• dostojeństwo,
• spokojność,
• ponadczasowość,
• nieuchronność,
• statyczność,
• Dominującymi kierunkami w kompozycji: są piony i poziomy doskonale zróżnicowane.
• Bryła nie ma prześwitów i nie współprzenika się z przestrzenią.
• Przestrzeń otaczają z wszystkich stron.
• O charakterze dzieła decyduje:
• struktura
• właściwości,
• naturalna barwa,
• faktura,
• Bryła rzeźbiarska była blokowa, zwarta, zamknięta lekko zgeometryzowana.

BARWNY RELIEF I MALARSTWO 

• Barwne reliefy, płaskie i wklęsłe pokrywają mury kolumny grobowców i świątyń.
• Malarstwo usamodzielniło się w okresie Nowego Państwa przedtem służyło reliefowi.
• Malarstwo ścienne malowano na zaprawie gipsowej o podobnej jak w reliefie tematyce i funkcji.
• Najważniejsze i najliczniejsze tematy religijne to:
• wyobrażenia bóstw, faraonów
• przedstawienia rytualne,
• przedstawienia pogrzebowe,
• przedstawienia sądu Ozyrysa,
• Sceny batalistyczne (wojenne) reprezentuje słynną bitwę pod Kadesz Ramzesa II w Abu Simbel.
• Często są działa przedstawiające sceny z życia, czyli:
• zajęcia gospodarskie,
• polowania w zaroślach papirusu,
• zwierzęta,
• drzewa,
• kwiaty,
• sceny z uczt.
• Malowidła przedstawiają również: 
• muzykantki,
• tancerki,
• śpiewaków.
• Funkcją malarstwa była podwójna: 
• dekoracyjna,
• ideologiczna – przekazanie informacji lub utrwalenie wiadomości religijnych i historycznych w jasny i czytelny sposób.
• Schemat postaci ludzkiej, polegał na przedstawieniu głowy profilem.
• Egipcjanie chcieli ukazywać rzeczy jakimi są, a nie jakimi wyglądają.
• wybierali dla każdego przedmiotu czy detalu punkt widzenia, który najwłaściwiej odzwierciedlał jego rzeczywisty kształt, charakter wygląd,
• radzili sobie z przystosowaniem trójwymiarowej bryły ciała do dwuwymiarowej płaszczyzny.
• Przestrzeń ukazywano w sposób umowny, dzieląc kompozycję na poziome pasy odpowiadające o rozwoju akcji w czasie i przestrzeni.
• Ustalony wzorzec dotyczył również proporcji postaci.
• Malarstwu i reliefowi towarzyszyły znaki pisarskie, stanowiły one komentarz jak również były ważną częścią kompozycji.
• W sztuce Egiptu występowała jedność pisma i obrazu.
• Układy kompozycyjne najczęściej pasowe, zawsze silnie zrytmizowane i otwarte przeważnie w dwóch kierunkach.
• Kompozycja otwarta polegała na:
• dążeniu jej elementów rozprzestrzenienia się na boki,
• w Egipcie pasowy układ ograniczał ją od góry i od dołu, więc była otwarta w lewo i w prawo.
• Często rytm był ukierunkowany w jedną stronę np. przez skierowanie licznych postaci w jednym kierunku.
• Najważniejszymi środkami wyrazu była płaska plama czystej barwy i cienki barwny kontur.
• Używano ciepłej gamy barw o przewadze brązów, żółci i czerwieni.
• Ciepła gama urozmaicona była bielą, czernią, zielenią, błękitem.
• Stosowano barwy lokalne.
• Barwy rozłączone są płasko na przedmiocie i są wyraźnie odgraniczone od siebie.

KANON

• Kanon w sztuce Egiptu kształtował się stopniowo.
• Występował przede wszystkim w sztuce oficjalnej:
• malarstwie,
• reliefie (podobny),
• rzeźbie,
• architekturze świątyń.
• Według ustalonego kanonu przedstawiano ludzi, przedmioty z uchwyceniem ich istotnych niezmiennych cech.
• Dotyczy to również proporcji i hierarchii wielkości postaci (wzorniki).
• W architekturze polegał na zachowaniu stałego następstwa (charakteru i wielkości pomieszczeń świątyń).
• Był stała niezmienną zasadą kształtowania dzieł.
• Uwarunkowany był specyficznymi stosunkami geograficznymi i społecznymi.
• Charakteryzował się konserwatyzmem z czasem doprowadziło to schematyzmu i skłócenia form sztuki.