Sztuka Renesansu – Malarstwo

Zagadnienia Renesansowego 
Malarstwa

TYPOWE DZIEŁO
Szkoła Ateńska / Rafaela Santi (1509-1510)/

• Jest alegorią filozofii.
• Wieloplanowa monumentalna kompozycja została utrzymana w dość zawężonej gamie pokrewnych ciepłych tonów.
• Grupę filozofów starożytnych i współczesnych swej epoce umieścił artysta w pejzażu architektonicznym, umożliwiającym ukazanie, iluzorycznej głębi obrazu i posłużenie się po mistrzowsku, opanowaną perspektywą zbieżną.
• Kompozycję budują dwa poziome, równoległe, ustawione ciągi stojących postaci.
• Pionowe rytmy utworzone są przez elementy architektury i figury ludzkie.
• Układ jest oparty na symetrii pozornej, centralny doskonale równoważny, o matematycznie wyważonych proporcjach poszczególnych części.
• Centralnymi postaciami są:
• Platon – wskazujący niebo, świat doskonałych po za ziemskich idei,
• Arystoteles – ukazujący ziemie, badacz świata na drodze rozumowej, opierający się na rzeczywistości, poznanej zmysłowo.
• Grupie patronują posągi: Apolla i Ateny – opiekunów sztuk wyzwolonych i nauki.
• Zostały tu zawarte naczelne założenia dojrzałego renesansu:
• dążenia do pogodzenia zachwytu nad antykiem z chrześcijańską ideologią,
• próba pogodzenia wiary z wiedzą,
• intuicji z rozumem,
• koncepcji: piękna absolutnego, doskonałego z pięknym konkretnym, jednostkowym zawartym w rzeczach postrzeganych.

UWAGI OGÓLNE

• Mimo laicyzacji życia, w odrodzeniu najwięcej dzieł malarskich poświęcano tematyce religijnej.
• Tradycyjne sceny religijne przedstawiano w nowym ujęciu.
• Ujmowano jej jako sceny z realnego życia ziemskiego.
• „Pieta” – Botticellego, „Ukrzyżowanie” – Castagna to dzieła wynikające z zaangażowania twórców.
• „Św. Sebastian” – Antonella da Messyna, „Opłakiwanie Chrystusa” – Mantegni, są to dzieła malowane pod pretekstem ukazania zupełnie innych spraw – perspektywy proporcji anatomii i ruchu.
• Typowymi w renesansie tematami religijnymi były:
• Zwiastowanie,
• Madonna z Dzieciątkiem,
• Św. Sebastian,
• Pokłon trzech króli,
• Jan Chrzciciel,
• Ukrzyżowanie,
• Judyta z Głowa Holofernesa,
• Złożenie do grobu.
• Najwybitniejszą grupę stanowią portrety.   
• Modela ujmowano zazwyczaj do połowy piersi lub do pasa.
• Po raz pierwszy artyści renesansowi zwrócili uwagę na ręce, tak wiele mówiące o cechach portretowanego („Dama z łasiczką” L. Vinci).
• Wykonywano zbiorowe portrety rodzinne (fresk Mantegni – „Rodzina Gonzagów”).
• We Włoszech, później w innych krajach ustalił się pewien schemat konwencja portretu – pozujący model usytuowany był na tle okna z rozległym pejzażem.
• Układ elementów na płaszczyźnie był zawsze centralny i symetryczny postać zamyka się w trójkącie równoramiennym.
• Sceny mitologiczne były w renesansie bardzo popularne („Narodziny Wenus” – Botticellego; „Wenus” – Tycjana; „Wenus” – Giorgionego; motyw „Trzech Gracji”).
• Tematy zaczerpnięte z mitologii wykorzystywano do ukazania pięknych ciał w akcie do złożenia hołdu antykowi.
• Sceny rodzajowe należą do rzadkości („Koncert wiejski” – Giorgionego).
• Spotyka się też sceny pasterskie o charakterze sielskim.
• Takie tematy można znaleźć w malarstwie niderlandzkim (twórczość Piotra Bruegla – „Wesele chłopskie”).
• Pejzaże towarzyszyły portretom, sceną mitologicznym, religijnym.
• Giotto najwcześniej wprowadził pejzaż jako tło akcji.
• Pejzaż jako temat samodzielny występuję bardzo rzadko.
• Do wyjątków należy twórczość niemieckiego artysty Altdorfera i pejzaże Bruegla – w malarstwie włoski – „Burza” Giorgionego.
• Malowano także alegorię.
• Renesans cechowało myślenie symboliczne, wierzono, że dla każdego pojęcia abstrakcyjnego można znaleźć obraz, umownie wyrażający jego treść.
• Były to personifikacje – uosobienia (postać kobiety otoczona symbolicznymi przedmiotami) służyło to do rozszyfrowania znaczenia dzieła.
• W „Alegorii Wiary” – Belliniego, „Triumfie Wiosny” Botticellego – każda postać ma ukryte znaczenie.
• „Dama z łasiczką” Leonarda da Vinci jest przykładem posłużenia się atrybutem nieco dwuznacznym, drapieżna łasiczka była prawdopodobnie symbolem niewinności.
• Czasem spotyka się skojarzenia mitologii z religią w alegoryczną całość jak we francuskim dziele „Eva Prima Pandora” jest tu alegoria miedzy dwiema kobietami, które sprowadziły na świat nieszczęście rzez swoją ciekawość i nieposłuszeństwo.
• W zainteresowaniach artystów na pierwszym planie był człowiek:
• piękno jego ciała,
• wartości intelektualne,
• wartość i godność osobista,
• moralność,
• wady,
• zalety.
• Studiowano przyrodę, zachwycano się i inspirowano antykiem.
• Celem powstania dzieła bywało często dążenie do osiągnięcia doskonałości czystej formy.

TECHNIKA I FORMA ARTYSTYCZNA

• Popularny w renesansie był fresk mokry (al fresco, boun fresco).
• W tej technice malowali:
• Masaccio,
• Michał Anioł,
• Rafael,
• Giotto,
• Leonardo.
• Długo używano tempery na drewnie.
• Grunt składał się kilku warstw, ostatnią warstwę przygotowywano z wody klejowej, dodawano miękkiego gipsu.
• Rysunek nakładano jednotonową barwną podmalówką i dopiero na niej wykonywano malowidło.
• Pigmenty rozcierano z wodą, spoiwem było żółtko z kurzego jaja.
• Farby nakładano trzema zasadniczymi warstwami od kryjącej laserunkowej (przeźroczystej).
• Czasem do spoiwa dodawano trochę oleju i substancji żywicznych.
• Farby w technice temperowej schły szybko, nie pozwalało to na dokonanie zmian.
• Dzieła XV w. były jeszcze malowane w tej technice.
• Przewrotu w dziejach malarstwa dokonał wynalazek techniki olejnej, polegającej na użyciu oleju jako spoiwa gruntu barwników.
• Przypisywany jest niderlandzkiemu artyście Cyckowi ( a we Włoszech Messyna).
• Malowidło schło dłużej i pozwalało na wprowadzenie pewnych zmian, umożliwiało zastosowanie większego bogactwa tonów i efektów powierzchniowych, pozwalało na miękkie delikatne przejścia miedzy barwami i walorami na zacieranie kontrastów, na nakładanie na siebie po wyschnięciu dowolnej liczby warstw.
• W tej technice olejnej malowano najpierw na drewnie ale potem po 2 poł. XV w. na płótnie lnianym naciągniętym na drewniane ramy.
• Na obrazie nakładano barwę podmalówkę za pomocą farb kryjących lub silnie rozrzedzonych olejem, a na niej wykonywano malowidło farbami o słabych wartościach krycia z dużą ilością spoiwa olejnego.
• Farby słabo kryjące pozwalają przenikać światłu i powstaje efekt o wiele większej złożoności i głębi tonu barwnego, plama wibruje, mieni się, zachowuje czysty ton.
• Są to tzw. laserunki, a efekt jest tym ciekawszy im więcej warstw.
• Po wyschnięciu ostatniej warstwy stosowano werniks końcowy.
• Eksperymentatorem w dziedzinie technik był Leonardo da Vinci.

Wybitni Artyści i Historyczny 
Rozwój Form Malarstwa Włoskiego

Tommaso di ser Giovanni di More – Masaccio /1401-1428/ 
Wygnanie z Raju / Grosz Czynszowy  

• Freski z kaplicy Brancaccich w kościele Santa Maria de Carmine we Florencji.
• Postaci Adama i Ewy w „Wygnaniu z Raju” to pierwsze renesansowe akty malowane z wyraźną inspiracja antykiem.
• Świetnie zostały wydobyte walory przestrzenne bryły, wyraźnie czuje się jej materialny ciężar przestrzeni.
• Wyrażenie to zostało osiągnięte dzięki wprowadzeniu zagadnienia światłocienia sugerowanego tu różnicami walorowymi.
• W naturalnych gestach pełnych rozpaczy widać rys realizmu.
• „Grosz Czynszowy” jest wieloosobową kompozycją z krajobrazem tle.
• Przestrzeń jest tu rozleglejsza niż w dziełach poprzedników.
• Zainteresowanie perspektywą jest tu u Masaccia tak silne, że nawet symboliczne nimfy – światłość wokół głów apostołów są krążkami układającymi się w przestrzeni zgodnie z ruchem głowy.
• Fresk charakteryzuje monumentalizm i prostota.
• Artysta syntetyzuje formy i ogranicza środki wyrazu.

Paolo Uccello /1397-1475/

• Rzeźbiarz i malarz.
• Tematy jego dzieł były tylko pretekstem dla wyszukania szczególni trudnych związanych z ukazaniem bryły w przestrzeni.

Bitwa Pod San Egidio / San Romano/

• Postaci walczących są zbliżone do form geometrycznych.
• Gamę kolorystyczną Uccello stosuje silnie zawężoną czasem jest to jeden ton o bogatej skali walorowej – to spotęgowanie miało służyć skupieniu się nad zagadnieniem perspektywy zbieżnej, nad której studiowaniem pracował całe życie.
• Owocem jego wiedzy, prócz obrazów stał się traktat o perspektywie.

Andrea Mantegna /1431-1506/

• Malarz, grafik miedziorytów, dyplomata, projektant arrasów, archeolog, matematyk.

Opłakiwanie Chrystusa

• Jest sceną o przytłaczającym ciężki nastroju, spotęgowanym przez zawężenie palety barw i ciemną tonacje.
• Postaci są skrajnie realistyczne czuje się atmosferę śmierci.
• Postać Chrystusa została namalowana w szokującym skrócie powodującym przykrą dla oka deformacje.

Fresk Camera dei Sposi

• Ten fresk znajduję się na suficie pałacu Gonzagów w Mantui.
• Artysta stworzył iluzjonistyczną architekturę stanowiącej przedłużenie rzeczywistej: poprzez namalowany gzyms wychylają się postaci ujęte w gwałtownych skrótach od dołu, zaglądające jakby do wnętrza komnaty, za nimi błękitne niebo sugeruje nieskończoną przestrzeń.
• Artysta zastosował tu nowy rodzaj perspektywy – skośną.
• Sformułował perspektywę opartą na dwóch punktach zbiegu na horyzoncie.
• W doświadczeniach nad perspektywą i w iluzjonizmie w malarstwie ściennym stał się prekursorem zdobniczy baroku, napisał również traktat.
• Dzieła jego odznaczają się prostotą, monumentalizmem, także pewnym liryzmem i miękkością.
• Jego dzieła to m.in.:
• freski w kościele Św. Franciszka w Arezzo na temat Legendy św. Krzyża.

Piero della Francesca /1420-1492/

• Prekursor perspektywy powietrznej: kolorystyczno walorowej.
• Matematyk, naukowiec, badał anatomie i perspektywę.
• Pierwszy wprowadził pejzaż jako tło portretu.
• Płaszczyznę budował kolorem.
• Zainteresowanie kolorem pozwoliło mu odkryć relatywizm barw tzn. zależność wartości barwy od światła i przestrzeni.

Portret Federico da Montefeltre

• Artysta ukazuje wrażenie głębi, stopniowym zmniejszeniem nasycenia i natężenia kalorycznego plamy barwnej.
• Występuje tu szeroka gama barw.
• Płaszczyzna budowana jest plamami kolorystycznymi tak, że podkreślona jest współzależność barwy i światła.

Andreo del Castagno /1421-1457/ 
Ukrzyżowanie

• Fresk ze szpitala Santa Maria Nuova we Florencji.
• Chrystus ma mocną charakterystyczną twarz.
• Maria jest starszą osobą zaznaczona troską i wiekiem.
• Jej duża silna dłoń jest widoczna na tle płaszcza.
• Modelunek przestrzenny postaci jest bardzo wyrazisty niemal rzeźbiarski.  

XXX

• Postawa artystyczna mistrzów XV w. odznaczała się studyjnym, poznawczym, podejściem do rzeczywistości.
• Dzieło było podsumowaniem dokonanych badań i spostrzeżeń.
• Głównymi problemami tego stulecia w sztuce były:
• odrodzenie form antycznych,
• dążeniem do doskonałych proporcji,
• nowy stosunek do przestrzeni i natury.
• Te zagadnienia dają się zauważyć w linii rozwojowej i idącej od Giotta przez Florentczyków:
• Masaccia,
• Uccella,
• Castagna,
• Mantegnę,
• Francesca.
• Ci artyści prowadzili stulecia perspektywiczne badania archeologiczne, pisali traktaty.
• Ich dzieła odznaczają się realizmem, synteza środków stosują często zawężoną gamę barw by nie rozpraszać się na zbyt wiele problemów.
• W malarstwie włoskim XV w. istnieje inny nurt:
• liryczny, dworski, miękki,
• z antyku czerpie się idealizację form,
• z zetknięciu z przyrodą decyduje wzruszenie a nie analiza,
• mniej uwagi poświęca się przestrzeni i bryle a więc walorom czysto estetycznym.

Fra Filippo Lippi /1406-1469/ 
Adoracja Dzieciątka

• Interesowało artystę bogactwo form przyrody, ale dobrze szło mu ukazanie przestrzeni i bryły.
• W scenie adoracji umieścił w lesie, śród drzew, trawy, kwiatów.
• Całość kompozycji ma nastrój liryczny pełen ciepła, trochę nierealny jak z pogodnej baśni.
• Postaci są wyidealizowane.

Domenico Ghirlandaio /1449-1494/

• Złotnik „reporter” z czasów Wawrzyńca Wspaniałego.
• Był świetnym portrecista.
• Dobrze radził sobie z wielofigurowymi kompozycjami w których przedstawiał bardziej książąt, bogatych kupców.

Aleksandro di Mariano Filipepi – Botticelli /1445-1510/

• Wybitny humanista.
• Tworzył pod mecenasem Wawrzyńca wspaniałego.
• Tonacja dzieł Botticelliego i lekką rytmiką układów stwarza nastrój pogody i świeżości.

Triumf Wiosny

• Rozgrywa się w rajskim baśniowym pejzażu.
• Układ jest oparty na symetrii pozornej podkreślony przez kolisty prześwit w zieleni.
• Smukłe sylwety tworzą delikatne muzyczne rytmy.
• Na ich ciemnym tle rysuje się zwiewne postaci ich znaczenie nie jest całkiem znane.
• Centralną postacią jest wiosna.
• Drugie optyczne centrum stanowi dziewczyna w ukwieconej sukni – sama jak wiosna tak lekka, ze zdaje się unosić w powietrzu.
• Jest to ponoć portret Simonetty Vespucci – damy serca Juliana Mecydeusza.
• Z lewej strony trzy gracje.
• Z prawej strony Zefir znaczenie dwóch pozostałych postaci nie jest wyjaśniona.
• Tonacja jest bardzo subtelna.
• Są biele, róże o różnych wartościach, oliwkowa zieleń, złociste ugry, gorętszy ton ma wietrzna szata wiosny.
• Pozy i gesty wszystkich postaci są wyszukane, pełne wdzięku.
• Ze wszystkich omawianych dotąd obrazów ten najpełniej reprezentuje nawrót do antyku.
• Jest zarazem echem minionego średniowiecza, które odznacza się tu w deformacji i sylwetowości linearyzmie, w nastrojowości i liryce dzieła.

Narodziny Wenus

• Najsilniej uwidocznił się tu linearyzm.
• Giętka, miękka, zwinna, falistą linią określone są formy ciał rozwijające się pod podmuchem wiatru szaty, splatane fale włosów i zarys muszli.
• Podstawą kompozycji jest rysunek.
• Koloryt znakomicie zharmonizowany, tylko go podkreśla, zwłaszcza, że artysta nie modeluje zbyt bryły.

Pieta

• Powstała w schyłkowej fazie twórczości.
• Dzieło to zostało zainspirowane XXXII pieśnią Boskiej Komedii, Dantego.
• Powstało w okresie odwrotu od tematyki mitologicznej.
• Dzieło to jest dramatyczne, ekspresyjne.
• Gwałtowne gesty postaci wyrażają rozpacz.
• Zestawienia barw są ostre.
• Spięcia walorowe, mocne.
• Wiele form tworzy zawiłe układy.
• Nieoczekiwane akcenty jasnych tonów „rozwijają” jakość płaszczyzn.

Leonardo da Vinci /1452-1519/

• Otwiera złoty wiek malarstwa.
• Urodzony w Vinci (miedzy Florencją a Pizzą).
• Studiował rzeźbę i malarstwo w pracowni Verrocchia.
• Jego dzieła to m.in.:
• Zwiastowanie,
• Hołd trzech króli,
• Dama z łasiczka,
• Madonna w grocie skalnej,
• fresk Ostania wieczerza,
• projekt pomnika Francesco Sforzy,
• Mona Liza,
• (nie zachowana) Bitwa pod Anghiari,
• Św. Anna Samotrzeć,
• Bachus,
• Św. Jan.

Dama z Łasiczką / Dama z Gronostajem/

• Jest pierwszym portretem uwzględniającym ręce.
• Trwają spory co do autorstwa tego obrazu, który potem został silnie przemalowany (całe tło i szczegóły stroju).
• Jest on jedynym z najświetniejszych portretowych studiów, psychicznych w dziełach sztuki.
• Twarz kobiety – dziecka, wrażliwa niemal „gotycka” wysmukła dłoń, zastawienie delikatnej i gładkiej urody z drapieżnym oswojonym zwierzęciem.
• Wszystko stwarza atmosferę: wieloznaczną, nie jasną, z ukrytym jakby podtekstem.
• Znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Madonna w Grocie Skalnej

• Istnieją dwa różniące się obrazy Leonarda na ten temat.
• Uderza w tym dziele fantastyka scenerii i niezwykłość układu kompozycyjnego.
• W tym którym znajduję się w Londynie większe znaczenie ma światło pogłębione są cienie, plamy światła sugerowane są jasnym walorem mają zasadnicza rolę kompozycyjną.
• Głowa Marii, światło ślizgające się po postaci anioła tworzący lekki łuk, wraz z postacią dzieciątka, stanowi krąg jasności zamknięty z lewej strony postacią małego św. Jana Chrzciciela.
• Światłem modelującym bryłę i skupiającym wzrok widza wokół centralnej grupy odpowiadają, prześwity miedzy fantastycznym układem skał.

Ostatnia Wieczerza

• To malowidło na ścianie refektarza klasztoru Santa Maria Della Grazie w Mediolanie.
• Wszystkie kierunki prowadzone perspektywą, układ form zmierzają do centralnego punktu – głowy Chrystusa.
• Jest to moment: „Zaprawdę powiadam wam, że jeden z was mnie zdradzi”.
• Reakcja apostołów na te słowa, stała się przedmiotem studiów psychologicznych Leonardo.
• Apostołowie regulują to żywymi gestami, mimiką twarzy zgodnie z temperamentem i cechami charakteru i zaangażowaniem.
• Po raz pierwszy w malarstwie pojawiło się tak wnikliwe psychologiczne studium postaci.
• Godna szczególnej uwagi jest głowa Judasza.

Mona Liza

• Nie jasność zagadkowość wyrazu modelu i nastroju całego dzieła jest cechą wszystkich obrazów Leonarda.
• Tu atmosfera wieloznaczności została spotęgowana.
• Podkreśla ją niezwykły jak z marzeń sennych pejzaż.
• Nieuchwytny uśmiech.
• Delikatne z zatartą granica światła.
• Tonacja barwna chłodna, utrzymana w subtelnych brązach, błękitach i zieleniach.
• Prostokąt płaszczyzny o klasycznych proporcjach jest trójkąt równoramienny, utworzony przez linie idące od głowy modelki do łokci jej spokojnie rozłożonych rąk.
• Pion postaci równoważą liczne delikatne linie poziome wyczuwalne w układzie form pejzażu i podkreślenie linią parapetu.
• Dzieło to znajduję się w Luwrze.
• Ma burzliwe dzieje.
• Niepokoi, prowokuje, zadziwia i zachwyca.

Św. Jan / Św. Anna Samotrzecia

• To dzieła, które zabrał ze sobą Leonardo do Francji i nie rozstawał się z nimi aż do śmierci.
• Św. Jan przypomina tu pogańskie bóstwo o pulchnym ciele nie nawykłym do umartwień.
• Jest to jakby młody bożek o tajemniczym uśmiechu
• Szokujące wydaje się zestawienie tak malowanej postaci z krzyżem tak wątłym, delikatnym, ciemnym, że prawie nie widocznym.
• Wzrok widza prowadzony jest łukiem oświetlonej twarzy, ramienia i dłoni ku krzyżowi, jakby celowo chciał zaznaczyć kontrast miedzy symbolem cierpienia a zmysłową radość, którą tchnie ciało Jana.
• Kompozycję czyta się po przekątnych a równocześnie jasne portale tworzą centrum dzieła.
• Wzrok prowadzący od głowy po przez rękę zatrzymuję się w przecięciu ramion krzyża, a więc w punkcie peryferyjnym obrazu.
• Kontrast walorowy jest tu wyjątkowo silny w głębokim tle zacierają się kontury.
• Przejścia między światłem i cieniem dokonują się za pośrednictwem całej skali tonów pośrednich co zmiękcza działanie kontrastów – ten sposób modelowania formy to słynne Leonardowskie sfumato.
• Cały układ kompozycyjny służy to nastrojowi atmosferze pozornej ciszy, miękkości a w rzeczywistości intelektualnej zagadki o wielu możliwościach.

Rafael Santi /1483-1520/

• Jego twórczość przypada, na „rzymski okres” renesansu.
• Był malarzem, rzeźbiarzem, dekoratorem, projektantem gobelinów i architektem, oficjalnym opiekunem i konserwatorem ruin Rzymu.
• Był uczniem Perugina.
• Jego dzieła:
• Zaślubiny Marii,
• Madonna ze szczygłem.
• Najwybitniejsze dzieła:
• Madonna Sykstyńska,
• Madonna Della Sedia,
• Portret Leona X,
• Portret Baltazara Castiglione,
• Alegorię Teologii, Filozofii, Poezji i Sprawiedliwości – w salach watykańskich tzw. stanzach to m.in. freski:
• Dysputa o Najświętszym Sakramencie,
• Szkoła Ateńska,
• Parnas,
• Pożar w Borgo.
• Ozdobił w Watykanie Loggie Watykańskie oraz wnętrza zaprojektowanej przez siebie Villi Franesina.
• Rafael to malarz pogodnych Madonn, piewca radości, wielbiciel idealnej „łagodności”, dzieł antycznych.
• Dzieła Rafaela są efektowne „ciepłe”, „gładkie”, pełne skupienia skromne jakby uciszone.
• Inne obrazy malowane są w pełnej gamie czystych nasyconych barw, lub utrzymane w łagodnych czerniach i srebrzystych szarościach.
• Z portretu patrzy na nas twarz człowieka, mądrego, wszechstronnie wykształconego humanisty.

Madonna Sykstyńska

• To wielka kompozycja o klasycznym, precyzyjnym wyważonym układzie form.
• Jeden z wielu układów o symetrii pozornej wśród wszystkich dzieł renesansowych.
• Z formą trójkąta, którą tworzy centralna grupa, współdziała ją łagodne łuki rysujące się dzięki wyrazistemu zewnętrznemu obrazowi brył.
• Nie ma to żadnych emocji poczucie absolutnej doskonałości harmonii.

Michał Anioł Buonarroti /1475-1564/

• Dzieła:
• Święta Rodzina,
• freski z Kaplicy Sykstyńskiej (księga Rodzaju St. Testamentu),
• fresk czołowej ściany Kaplicy Sykstyńskiej – Sąd Ostateczny.
• Cała uwaga artysty skupia się na silnym przestrzennym „rzeźbiarskim modelunku bryły ludzkiego ciała o doskonałych proporcjach wielu złożonych układach.
• Postawą jest rysunek.
• Barwy robią wrażenie nałożonych wtórnie na obraz.
• Postaci są wyizolowane z tła, tworzą odrębne grupy lub samotnie tkwią w pustej przestrzeni.

Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej

• M. Anioł malował je na zlecenie Juliusza II przez 6 lat zupełnie sam.
• Powierzchnie sklepienia podzielił na 9 pól w których umieścił główne sceny z Ks. Rodzaju: od stworzenia świata po potop, między nimi umieścił Proroków z Sybilli nagich młodzieńców.
• Najwspanialszy jest fresk przedstawiający monet „Ożywienia Adama”.
• Kompozycja podzielona jest po przekątnej na dwie sfery:
• ziemię, z bezwładna postać Adama,
• nieba, z którego w wichrze, przelocie Bóg Ojciec jakby mimochodem dotyka palcem bezwładnej ręki pierwszego człowieka przekazując mu życie.
• Spotkanie dwóch dłoni jest miejscem spięcia kompozycji.
• Spotkania:
• bierności z aktywnością,  
• nicości z życiem.

Sąd Ostateczny

• Fresk ten wkracza już w barok.
• Zlecił mu go Paweł III – wyznaczając mu rolę pierwszego architekta, rzeźbiarza, malarza Watykanu.
• Kompozycja ma potężne działanie.
• Artysta przedstawił scenę pełnej grozy, chaosu.
• Światło wydobywa z mroku wirujących setki skręconych, skłębionych ciał.
• Nad wszystkim dominuje naga postać Chrystusa – groźnego nieubłagalnego Sędziego.
• Wykonywał to dzieło 7 lat.

WENECCY MALARZE XVI W.

Giorgio Barbarelli da Castelfranco – Giorgione / ok. 1478-1510/ 
Burza

• Jest pierwszym samodzielnym pejzażem w malarstwie włoskim.
• Pierwszym w dziejach sztuki przedstawiającym przelotny stan przyrody.
• Wymowa dzieła jest nie zbyt jasna.
• Pejzażowi towarzyszą postaci – siedzącej po prawej stronie nagiej kobiety z niemowlęciem i stojącego młodzieńca po lewej.
• W przyrodzie się nie pokój.
• Po niebie wśród ziemnych obłoków przelatuje błyskawica.
• Antyczne ruiny w prowadzają nastrój opuszczenia i wyludnienia.
• Postaci są spokojne nieoczekiwanie inne niż zdawałoby się.
• Tonacja barwna obrazu jest chłodna, utrzymywana w zieleniach.
• Najbardziej zwracające uwagę formy umieszczone zostały blisko brzegów płaszczyzny po obu stronach.
• Pogłębienie ciemnych tonów w stosunku do partii światła wespół z kolorystyką stapia w jedno, poszczególne kształty rozmywa kontury jednoczy formy na płaszczyźnie.

Koncert Wiejski

• Jest utrzymywany w czerwono złotej tonacji, komponowany kontrastowymi plamami walorów.
• Nagie ciała i jasne postaci kobiet.
• Smuga światła na łące.
• Jasny obłok części postaci mężczyzn.
• Ciemna plama zieleni wokół.
• Obraz jest sielanką.

Śpiąca Wenus

• Temat mitologiczny ale rozumiany tez w myśl założeń renesansowych.
• Idealnie piękne ciało kobiety na tle pięknej przyjaznej przyrody.
• Doskonałe uciszenia, zamknięcie dźwięków w pejzażu sprzyjającym snom pięknej bogini.
• Liryka miękkości linii krajobrazu i ciała kontakt srebrzystej tkaniny ze złamaną zielenią trawy i błękitem gór w oddali.
• Ciemne tony postaci wzgórza, nieba na linii horyzontu tworzą dzieło.

Tiziano Vecellio – Tycjan /1477?1490-1576/

• Tycjan był wybitnym portrecistą, wykonywał portrety króla, papieży i  książąt:
• portrety: Alfonsa I,
• Pawła III (z nepotami, papież),
• Karola V.
•     Namalował też dzieło Nimfa i Pasterz.

Miłość Ziemska i Niebiańska

• To kompozycja alegoryczna.
• Personifikacja dla rodzajów miłości są dwie kobiety siedzące na studni.
• Wydaja się równie piękne, doskonałe godne pożądania.
• Miłość Ziemska ukazana jest w akcie z purpurowa szatą przerzuconą przez ramie.
• Bardziej jest widoczna, bardziej rzuca się w oczy, dzięki dużej jasnej plamie, walorowej ciepłego tonu i sąsiedztwa czerwieni.
• Miłość Niebiańska jest trochę bardziej nieuchwytna, dzięki delikatnym tonom srebrzystej sukni łączącym się z barwą studni o antycznych motywach.
• Obraz jest skomponowany plamami, będącymi zarazem plamami światła lub cienia kontrastującymi stopniem nasycenia i temperatur.

Flora

• To uosobienie i równocześnie wyraz ulubionych przez Tycjana jakość barw.
• Jest to piękno, rozkwitłe, piękno pełni lata, zmysłowe uspokojone zarazem.

Assuncie

• Ujawniły się tu monumentalizm i wyniosłość właściwym wielu kompozycją religijnym Tycjana.

Bachanalia

• Ujawniły się radość życia, swawola, rozmach.

Złożenie do Grobu

• Jest pełne umiaru i skupienia.

Zdjęcie z Krzyża

• To obraz w którym wyrażony został ból i tragizm.

Koronowanie Cierniem

• Tonacja jest ciemna.
• Gwałtownie krzyżują się kierunki użytych przez siepaczy.
• Synteza światła i cienia zawężona.
• Tonacja kolorystyczna daje efekt wywołujący w widzu reakcję uczuciową.
• Dzieło to zapowiada już barok.

Paolo Caliari – Veronese /1528-1588/

• Pochodził z Werony.
• Tworzył w Wenecji.
• Słynne dzieła:
• Uczta u Szymona (we Wenecji i w Luwrze),
• Uczta w Kanie Galilejskiej (w Luwrze i w Galerii Drezdeńskiej),
• Koronacja Marii – freski w kościele San Sebastiano w Wenecji).
• Płótna Veronesego są wielkich rozmiarów.
• Sceny świąt, uczt umieszczone są w monumentalnej renesansowej architekturze.
• Tłum postaci to bogaci kupcy weneccy, mieszczanie ubrani w stroje współczesne.
• Jest to właściwe malarstwo weneckie, bardzo realistyczne
• Veronese był wybitnym kolorystą.
• Po mistrzowsku posługiwał się bielą, czernią, szarościami, dopełnionymi barwami czystymi i nasyconymi.
• Unikał silnych kontrastów kolorystycznych.
• Stosował jednolitą materię malarską dla określenia różnych jakości form natury.
• Twórczość Veronesego zasadniczo zamyka styl renesansowy w malarstwie włoskim.

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI O MALARSTWIE WŁOCH

• Do zdobyczy malarstwa V w. należy ustalenie zasad perspektywy zbieżnej i powietrznej.
• Wskrzeszenie antycznego aktu i scen mitologicznych.
• Rozpowszechnienie samodzielnego portretu.
• Wprowadzenie tła pejzażowego.
• Główny nurt w malarstwie traktował sztukę jako formę poznania świata a obraz był podobnym utrwaleniem i przekazaniem wiedzy poznanej rzeczywistości (traktaty sztuce, były to treści pozaestetyczne, rzutujące na określone środki wyrazu, kolorystykę i układy kompozycyjne) reprezentował do (nurt) m.in. Masaccia, Uccello, Mantegna, Francesco.
• Odmienny nurt czerpał z antyku odmienne niż w po przednim treści: idealizację, dążenie do doskonałości form, gloryfikował wartości estetyczne, był blisko schyłkowego gotyku z którego czerpał uduchowienie kształtów i niektóre środki wyrazu.

Złoty Okres Renesansowy

• Charakteryzuje najsilniejsza idealizacja natury i doskonałe układy wyważonych matematycznie proporcji i elementów kompozycji.
• Absolutnym wzorem był antyk celem piękno idealne.
• Problematyka wzbogaca się o pierwiastki uczuciowe, emocjonalne.
• Barwy są czyste nasycone, gama ocieplona (niekiedy monochromatyczna), modelunek walorowy pogłębiony i zespolony z ogólną harmonią barwną.
• Styl utrzymuje się do ok. 1580 r. jest to twórczość – Wenecjan – mistrzów koloru, którzy wzbogacili gamę barw i pogłębili wiedzę o zależności barw od światła.
• Około poł. XVI w. zaczyna narastać nowy styl – barok.
• Zapowiedzi baroku pojawiły się już wcześniej w twórczości M. Anioła (Sąd Ostateczny) i w dojrzałym okresie życia Tycjana („Koronowanie cierniem”).
• Układy kompozycji w XV i XVI w. były przeważnie oparte na symetrii pozornej, centralne, lekko zrytmizowane barwami i kierunkami.
• Grupa elementów składająca się na centrum kompozycji układa się w kształt trójkąta równoramiennego.
• Zachowaną doskonałą, klasyczna równowagę elementów – zasadę jedności w wielości.
• Artyści zapowiadający barok budowali płaszczyznę silnymi kontrastami walorów, kształtów i kierunków.
• Nowym kształtem obrazu w renesansie było koło (po wł. tondo).
• Ta figura zarzucała szczególna „architekturę” i oryginalną koncepcje układu kierunków, które usiały liczyć się z krzywiznami brzegu obrazu.

Problem kolorystyki

• Średniowiecze traktowało barwy symboliczne i estetyczne, były one wartością umowną.
• Renesans obserwuje realne zabarwienie poszczególnych przedmiotów, a także zmianę barw na przedmiocie w zależności od przestrzeni i światła.
• Zasadniczo posługiwano się barwami lokalnymi – traktując je jako wartość przedmiotu jako wartość stałą.
• W zależności od okresu posługiwano się różnymi sposobami sugerowania cienia i światła.
• Z początku starano się by nie zbudzić i nie zatracić dźwięczności barwy w cieniu i dlatego zaciemnioną partię bryły malowano nie przez dodawanie czerni a przez ściemnianie tonem pokrewnym.
• Z czasem stosowano coraz głębszy modelunek światłocieniowy, co pociągnęło za sobą kładzenie większego nacisku na kontrasty walorowe niż na zachowanie czystości kolorystycznej.
• Zatem barwę w świetle rozbielano i poprzez delikatną grację poprzednich walorów, barw doprowadzono do głębokich ciemnych tonów powstałych między innymi przez dodanie czarni.
• Wprowadzenie perspektywy powietrznej pozwoliło artystom na odkrycie relatywizmu (względności) barw, na zależność ich wartości od złudzeń wzrokowych.
• Przedmioty znajdujące się blisko oka widza traktowano w dwojaki sposób, natomiast barwy ulegały zmianom w poszczególnych planach przestrzeni obrazu – następowało ich rozjaśnienie i zarazem ochłodzenie.
• Monochromatyzm – to malarstwo jednotonowe o poszerzonej skali walorowej.
• Nasycenie powierzchni płótna przewagę jednego tonu przy pełnej gamie popularnie nazywa się również monochromatyzmem.
• Zasadniczo zestawienia barw były spokojne, harmonijne a sąsiedztwa barw kontrastujących zawsze ściszone przez półtony.

Malarstwo w Niderlandach

WARUNKI ROZWOJU SZTUKI
SYTUACJA POLITYCZNA

• W XIV i XV w. Niderlandy wzbogaciły się dzięki pośredniczeniu w handlu.
• Spowodowało to wzrost roli politycznej mieszczaństwa i potęgę miast.
• Burgundzki Książę Filip Śmiały zdobywa Niderlandy i ta przynależność do Francji odbija się jej wpływami w kulturze a w sztuce wyrazi się mecenasem burgundzkiego dworu.
• Małżeństwo Marii Burgundzkiej z Maksymilianem I cesarzem, spowodowało, iż Niderlandy w 2 poł. XVI stały się posiadłością Habsburgów.
• W 1555 Niderlandy weszły w posiadanie królów hiszpańskich jako następstwo walk Hiszpanii z Francją.
• Trwały walki Flamandów i Holendrów z najeźdźcami zakończone powstaniem Zjednoczonych Prowincji Niderlandów w (1588) uzależnionych od Hiszpanii (Holandia) oraz pozostających w niewoli prowincji Flamandzkich i Brabancji.
• W tym czasie rozgorzała w Europie reformacja, która silnie zaznaczyła się w Niderlandach.
• W następstwie układów politycznych katolicka pozostała Flamandia a protestantyzm przejęła Holandia.
• Hugenoci z Francji na wskutek prześladowań we własnym kraju, osiedlili się w Holandii, a było w śród nich wielu rzemieślników i artystów.
• Niderlandy w okresie renesansu były w obszarze wpływów francuskich i hiszpańskich a z kolei te kraje ulegały wpływom niderlandzkim.

KULTURA

• Kultura Niderlandów była kulturą mieszczańską i taki był mecenat.
• Kupcy otaczali się zbytkiem, kosztownymi przedmiotami i dziełami sztuki.
• Mieli trochę inny stosunek do dzieł niż Włosi, bardziej przejmowano się materialną, towarową wartością przedmiotu jego walory estetyczne łączono z funkcją użytkową i dokumentalną.
• Zapotrzebowanie na sztukę było powszechne dlatego towarzyszyły niezliczone rzesze artystów w Niderlandach.
• A kupowaniu dzieł nie zawsze decydował wyrobiony smak i upodobanie estetyczne.
• W protestanckiej Holandii ustały zamówienia na dzieła religijne.
• Wielu artystów żyło więc w trudnych warunkach dlatego emigrowali do innych krajów i tam osiedlali się w nich na stałe.
• W sztuce niderlandzkiej istniał tez nurt ludowy, tworzyli go artyści drobniejszych warstw mieszczańskich lub wsi.
• Szczyt rozwoju osiągnął w twórczości Boscha i Bruegla, wprowadził do sztuki zainteresowanie prostym człowiekiem i życiem codziennym.
• Sztuka niderlandzka miała duży wpływ na włoską, niderlandzcy byli tam niezmiernie cenieni, korzystano z ich doświadczeń.

MALARSTWO
Roger van der Weyden /1399?1400-1464/
Ukrzyżowanie

• Przedstawił dramat w konwencji średniowiecznej ale scenerii renesansowej.
• Ból, cierpienie fizyczne i duchowe zasugerował ostrymi załamaniami szat, silnym kontrastem kolorystycznym między błękitem płaszcza Marii a czerwienią szaty Jana (barwy są symboliczne) i z bladą naznaczoną piętnem śmierci twarzą Chrystusa.
• Dwa czarne anioły jak symbole żałoby wznoszą się nad renesansowym pogodnym pejzażem, pełnym powietrza i światła.

Hubert i Jan van Eyckowie /1366-1426/ /1390-1441/

• Byli z początku miniaturzystami związanymi z dworem burgundzkim.
• Im przypisuje się wynalazek techniki, która miała zrewolucjonizować możliwość malarstwa (technika temperowa i olejna).
• Najsłynniejszym ich dziełem jest Poliptyk stworzony dla kościoła św. Jana (dziś Bawona) w Gandawie.
• Dzieło to jest wykonywane w technice olejnej.
• Dawało to efekt półprzeźroczystej, drogocennej powierzchni i dzięki szybszemu schnięciu umożliwiało precyzyjne wykończenie szczegółów.
• Świetnie uchwycone jest tu złudzenie przestrzeni idącej w głąb pola widzenia, równocześnie rzuca się w oczy szczególna przedmiotowość iluzyjna realność i ciężar brył.
• Widoczne jest tu zainteresowanie naturą świadczy o tym wprowadzenie pejzażu i aktu.

Jan van Eyck /1390-1441/

• Młodszy z braci zdobył większą sławę.
• Bryły wszechstronnie uzdolniony.
• Inne dzieła Eycka:
• Madonna Kanclerza Rolin,
• liczne portrety m.in. Kardynała Albergati.

Portret Małżonków z Arnolfini

• Artysta przedstawił parę małżonków w momencie składania sobie przysięgi małżeńskiej wobec niewidocznych na obrazie świadków, odbitych tylko w wypukłym lustrze naprzeciwległej ścianie.
• Kompozycja jest pozornie symetryczna i centralna.
• Wzrok widza dąży ku złączonym dłoniom małżonków.
• Kompozycyjna koncepcja kolorystyczna jest niezmiernie ciekawa, najsilniejsze kontrasty najczystszych i silnie nasyconych barw to postać kobiety w zieleni z akcentami błękitu, rękawów i dołu spodniej szaty oraz sąsiadująca czerwień łoża z baldachimem i krzesła w centrum.
• Silnym akcentem jest bicie nakrycia głowy dopełniające ją delikatne białe obramowanie szaty u dołu.
• Obraz można „czytać” zarówno wzdłuż osi symetrii jak i po dwóch przecinających się przekątnych.
• Gama baw jest bogata, złożono o bardzo harmonijnych zestawieniach.
• Splata się tu wszystko w jedną całość: subtelne uczucia małżonków i atmosfera codzienności, która ich otacza.
• Z troską opracowane są tak postaci ludzi, maleńkiego pieska, drewniane trepki do noszenia po domu, owoce na parapecie, kręty świecznik – czy okrągłe lustro.
• Tu nie człowiek jest najważniejszy ale każda martwa rzecz.
• Każdy z przedmiotów ma ukryte znaczenie, symboliczne, związane ściśle z tematyką zaślubin, w świeczniku płonie jedna świeca – symbol Chrystusa, owoce, symbol niewinności, jak i upadek człowieka w grzechu pierworodnym, piesek – wierność.
• Obraz wyraża swoiste podejście do idei humanistycznej w Niderlandach – człowiek w centrum ale równocześnie jako jeden z elementów nieskończonego bogactwa form światła.

Wiek XVI 
Hieronim Bosch /1450-1516/

• Dzieła:
• Leczenie Głupoty,
• Barka Głupców,
• Kuglarz.

Niesienie Krzyża

• Płaszczyznę zaludnia gęsto tłum postaci, a właściwie głów ludzkich o odrażającym wyglądzie:
• głupota,
• okrucieństwo,
• podłość,
• przebiegłość.
• Wszelka ohyda świata znalazły swe odzwierciedlenie w postaciach zdeformowanych karykaturalnym ujęciem.
• Centralnym punktem kwadratowej płaszczyzny obrazu jest twarz Chrystusa najmniej rzucająca się w oczy, potraktowana dyskretnie i subtelnie.
• Jeszcze dwie postaci są tu ukryte:
• człowiek, który kluczowym ruchem podtrzymuje krzyż, usiłuje pomóc skazańcowi <- Szymon z Cyreny,
• Weronika umieszczona w lewym brzegu kompozycji za postacią kobiety, która rozłożyła chustę z odbitym obliczem Jezusa, jakby oceniając jej wartość handlową.
• Tematem obrazu jest oprócz scena z Nowego Testamentu, walka człowieczeństwa z wynaturzeniem ludzkich instynktów.
• Każdy fragment płaszczyzny jest równie, nie ma tu żadnej dominanty w sensie formalny.
• Różnobarwne prostokątne nakrycia głów, jasne, ciemne twarzy i ubrań, powtarzają się równomiernie na całej powierzchni dzieła.
• Ramie krzyża wprowadza ład dyskretnie kieruje wzrok ku centralnej postaci.

Wóz z Sianem

• To tryptyk o tematyce symboliczno – alegorycznej.
• U góry lewego skrzydła Bóg w Majestacie spogląda na bunt aniołów, które w postaci owadzich maszkar – szatanów – spadają na rajska jeszcze ziemie.
• Niżej kolejno:
• stworzenie pierwszych ludzi,
• grzech pierworodny,
• wypędzenie z raju Adama i Ewę przez Anioła z mieczem w dłoni.
• Centralna część tryptyku to wóz z sianem – symbol wartości dóbr doczesnych.
• Podąża za nim orszak królów, książąt, tłum ludzi bije się, tratuję i ginie w walce o zdobycie źdźbła lub dostanie się na szczyt wozu.
• Na szczycie wozu przedstawiona jest sielska scena.
• Po jednej ich stronie ukląkł anioł, po drugiej szatan gra na piszczałce.
• Po niżej wozu zgromadzili się Ci, którym już udało się zdobyć choć trochę drogocennego siana i teraz upychają swe skarny w worach.
• Wóz zaprzężony jest w maszkary i wyjeżdża w wyobrażone piekło gdzie tłum potwornych i groteskowych szatanów zajmują się tymi co zasługują na potępienie.
• Sens dzieła nie od razu jest jasny, wymaga starannej analizy, fragment po fragmencie.
• Treść jest filozoficzno-religijna.
• Forma symboliczna, alegoryczna.
• Celem moralizatorstwo.
• Środkami: nieokiełzana fantastyka, wizjonerstwo posunięte do nadrealizmu.
• Tonacja całości jest ciepła przeważają złociste ugry, jasne czerwienie brązy skontrastowane, czystymi świetlistymi błękitami.
• Postaci ujęte są dość płasko prawie sylwetowe.
• Iluzja przestrzeni w pejzażu pełna – uzyskana perspektywa powietrzna.

Piotr Brueger /1528-1563/
Kraina Pieczonych Gołąbków

• Trzech leniuchów odpoczywa w krainie swych marzeń.
• Smakołyki rosną, na drzewach, jedzenie samo przychodzi, wino leje się do otwartych ust.
• Śpią na symbolach swej pracy:
• chłop,
• żołnierz,
• uczony.
• To obraz dydaktyczny moralizatorski.
• Drwina jest tu łagodna.
• Temat potraktowany z „przymrużeniem oka”.
• Kompozycja rozłożona na dwóch prostokątnych: od dachu porośniętego plackami przez środek postaci „uczonego”, od drobnej figurki wgryzającej się w smakowity obłok, po chłopa z cepem.
• Pion drzewa dochodzi do matematycznego środka kompozycji.
• Tonacja jest w ciepłych zieleniach, bielach, delikatnych różach, ugrach.
• Inne obrazy o podobnej tematyce:
• Walka Zapustów z Postem,
• Taniec chłopski,
• Wesele,
• Pory Roku.

Zima

• Obrazy „Pór roku” mówią o ogromnym przywiązaniu z ziemią, którą autor znał, rozumiał i kochał.
• Te obrazy pełne prostoty, niezmiernego bogactwa form i jakości.
• Człowiek w tych pejzażach nie jest raczej elementem natury.

Ślepcy

• Tępo i bezmyślnie podążają ślepcy na przód, kolejno wpadając w wodę.
• Tu znowu drwina z głupoty lecz nastrojona w tragiczną nutę.
• To żebracy o odrażającej powierzchowności.
• Ich los jest straszny.

Stara Wieśniaczka  

• To portret brzydkiej chłopki o zdumionym i naiwnym spojrzeniu.
• Jest to obraz bardzo realistycznie przedstawiony.

XXX

• Każdy z obrazów utrzymany jest w innej gamie barw:
• „Wesele Chłopskie” w czerwieniach i brązach,
• „Taniec pod szubienicą” w delikatnych zieleniach,
• „Zima” w bielach, zielonkawych błękitach,
• „Ślepcy” w szarościach.
• Różnorodne i nowatorskie są układy kompozycyjne:
• „Zima” – zakomponował kontrastami pionów i poziomów, walorów jasnych i ciemnych, tonów ciepłych i zimnych jest to kompozycja asymetryczna,
• „Ślepców” i „Wesele chłopskie” – po przekątnej,
• „Przysłowia” i „Zabawy Dzieci” – w tych obrazach stworzył wiele równorzędnych ośrodków niezwiązanych ze sobą i równomiernie rozłożonych na całej płaszczyźnie tak, że obojętna jest kolejność oglądania.
• Charakterystyczne jest spojrzenie na rozległą przestrzeń jakby z  loty ptaka lub z wysokiego wzgórza.

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI O MALARSTWIE NIDERLANDZKIM

• Sztuka Niderlandów odznaczała się realizmem – przekazywaniem obiektywnej prawdy o rzeczywistości.
• Jest to realizm brutalny, podkreślający indywidualne cechy jednostki.
• W malarstwie niderlandzkim uderza zainteresowanie przedmiotem drobiazgowość jego opisu.
• Artyści mniej interesowali się perspektywą linearną niż powietrzną.
• Odeszli od konwencji kompozycji centralnej i symetrycznej.
• Komponuje się tu po przekątnej.
• Stosowano bardzo szeroką i złożoną gamę barw z przewagą jednego tonu.
• Kolor ma szczególne znaczenie, komponuje płaszczyznę.
• Charakterystyczna cechą jest wielkie bogactwo, środków wyrazu, kompozycji oraz wielka mnogość i różnorodność form na płaszczyźnie co daje efekt specyficzny sposób oglądania dzieł fragmentami.
• Malarstwo niderlandzkie zawiera w sobie pierwiastki fantastyki, graniczące z nad realizmem, posługują się rozbudowaną symboliką, przedstawień detalu, ma tendencje pouczające, moralizatorskie.

Malarstwo Renesansu w Niemczech

WARUNKI ROZWOJU SZTUKI

• Początki renesansu opóźnionego i tutaj na skutek silnych tradycji gotyku wypadały równocześnie z reformacja, wyjątkowo gwałtownie przebiegają w Niemczech.
• Wojny religijne trwały do połowy XVI w. doprowadziły do podziału, który odbił się na sztuce religijnej. Kraje austriackie i całe południe pozostały katolickie a protestanckie cała północ.
• Na południu silnie zaznaczyły się wpływy Włoskie.
• Na północy wyspy niderlandzkie.
• W krajach protestanckich zahamowaniu uległa sztuka religijna.
• Mecenasem sztuki był Maksymilian I.
• Dość silnie zaznaczył się mecenat: mieszczański, w katolickich krajach – kościelny.

MALARSTWO
Mathis-Gothard-Nithat – Matthias Grünewald /1457-1528/
Tryptyk z Isenheim

• Centralna część tego obrazu ołtarzowego zajmuje grupa:

Ukrzyżowanie

• Postać Chrystusa przeraża ekspresyjnym naturalizmem.
• Artysta przerysował brzydotę ciała naznaczonego piętnem śmierci o rękach wykręconych w konwulsyjnym skurczu, skórze zielonkawej noszącej ślady biczowania.
• Ekspresje potęguję atmosfera korony cierniowej tłoczonej na rude włosy.
• Ciemne tło w zetknięciu z bielą płaszcza Marii, czerwień szaty Jana i Marii Magdaleny potęguję nastrój tragedii i grozy.
• Pozy, gesty są gwałtowne przerysowane.
• Jednym z głównych środków wyrazu jest tu barwa o funkcji symbolicznej.
• Zestawienia kolorystyczne, tak jak zestawienia form są ostre, drapieżne.
• W pozostały kwaterach obrazu dodatkowym problemem jest związek barwy i światła – tu pojętego jako nierealne zjawisko („Zmartwychwstanie”, „Koncert Anielski”).

Albrecht Dürer /1471-1528/

• Pochodził z Norymbergi.
• Owocem jego studiów był kilka traktatów Cztery Księgi o Proporcjach.
• Był malarzem i wybitnym rysownikiem.
• Jego dorobek:
• 194 miedziorytów,
• 170 drzeworytów,
• kilkaset rysunków.
• Wybitne dzieła:
• autoportrety,
• Apokalipsa – 15 drzeworytów,
• Apostołowie,
• Miedzioryty: Św. Hieronim, Rycerz, Śmierć i Diabeł, Melancholia.
• Portret Erazma z Rotterdamu.

Ilustracje do Apokalipsy

• Wykonanie w technice drzeworytu.
• Jest to skomplikowana wizja czasów ostatecznych.
• Pod postaciami Czterech Jeźdźców Apokalipsy wyobrażone zostały najstraszliwsze klęski żywiołowe, spadające na ludzkość jako kara za grzechy.
• Środkami artystycznymi artysta uzyskał atmosferę lęku i grozy.
• Drzeworyt zbudowany cienkimi liniami o zmiennej grubości i zagęszczonymi ostrymi kreskami przypominającymi technikę miedziorytu.
• Płaszczyzna została zakomponowana splątanymi nie jasnymi grupami form układających się po skosach:
• jeden skos – stanowi grupa jeźdźców, podkreśla to silnie wzniesiony w górę miecz,
• drugi skos – skołatana grupa tratowanych,
• trzeci skos – anioł unoszący się nad krainą spustoszenia.
• Kierunkom tym przeciwstawia się kierunek promieni idących z górnego lewego rogu.
• W środkowej części płaszczyzny, wraz końmi ich poziomy układ sprawia wrażenie pędu.
• Forma jest zawiła, skomplikowana.
• Płaszczyzna zbudowana wielką liczbą drobnych kształtów.
• Podjęcie przez Dürera takiej tematyki (wojny, walki, dobra i zła) znajduję odpowiedz w niespokojnych katastroficznych nastrojach w czasach których żył (reformacja, bunty chłopów, wojny religijne).

Autoportret

• To zupełnie inny w nastroju obraz.
• Tonacja kolorystyczna jest czysta, spokojna.
• Układ kompozycji klasyczny.
• Dürer sportretował tu siebie jako pewnego swej urody i wiedzy, ubrany w eleganckie ubrania.

Rycerz Śmierć i Diabeł

• Miedzioryt.
• Pesymistyczny symbol dążeń ludzkiego życia odmierzonego czasem.
• Może też, symbol niewzruszalności postawy rycerza zmierzającego pomimo przeszkód do wytkniętego celu.
• Artysta tworzy tutaj atmosferę męczącą, pełną niepokoju.

Melancholia

• Jest to alegoryczne wyrażenie pytania o wartość twórczego działania.
• Na ziemi leżą bezradnie porzucone symbole:
• nauki,
• sztuki,
• rzemiosła,
• nietknięty jeszcze dłonią twórcy – człowieka głaz obok nieukończonej budowli.
• Melancholia uosobiona w postaci, tragicznie zdumionej uskrzydlonej kobiety machinalnie bawiącej się cyrklem.
• Z kompozycji bije nastrój bezradności, pustki, zwątpienia.
• Kontrastuje tu przedstawienie problemu wartości twórczego działania nauki i piękna w epoce renesansu – optymistycznie wpatrzonej w potęgę człowieka.
• Przeintelektualizowanie problematyki zbliża się tu Dürera do Manierystów, zbliżają tez sposoby komponowania – „lęk przed pustka” zawiłość formy niepokój i napięcie.

Lucas Cranach Starszy 1472-1553/

• Przyjaciel Lutra.
• Jego dzieła:
• Adam i Ewa,
• Wenus,
• Madonna z Jabłonią.
• Dzieła te pełne są renesansowej pogody, ciepła i radości.
• Stosował pełną gamę barw z przewaga ciepłych tonów.
• W wysmukłych aktach stworzył odmienny ideał piękna ciała niż Włosi.
• Był świetnym grafikiem.

Hans Holbein Młodszy /1497-1548/

• Wybitny portrecista.
• Łączył obiektywizm spojrzenia z psychologiczną analizą.
• Najbardziej znany jest jego portret Henryka VIII.

Albrecht Altdorfer /ok. 1480-1538/

• Pejzażysta.
• Jego dzieło: Pejzaż z okolicy Ratyzbony.

PODSUMOWANIE

• Malarstwo niemieckie uległo wpływom włoskim i niderlandzkim.
• Narodowe cechy:
• spotęgowana ekspresja wyrazu,
• zainteresowanie problematyka filozoficzną, egzystencjalną,
• odtwarzanie najgwałtowniejszych najsilniejszych stanów uczuciowych, związanych z wewnętrznymi przeżyciami: bólu, radości, rozpaczy,
• bardziej interesuję się stanami ducha niż pięknem ciała,
• fascynacja brzydotą a nie pięknem,
• sztuka Niemiec mocno zakorzeniona jest w tradycjach gotyckich.
• Malarstwo posługuję się silnymi kontrastami kolorystycznymi i walorowymi.
• Barwy są często odrealnione.

Uwagi o Malarstwie Francuskim

WARUNKI ROZWOJU SZTUKI

• Z wojny stuletniej Francja z Anglią wyszła osłabiona ale zwycięska.
• Następne stulecia to rywalizacja z Habsburgami.
• Dzięki wypraw interwencyjnych do Włoch, Francja z tyknęła się z renesansem włoskim.
• Decydującym znaczeniem dla rozwoju sztuki miał mecenat Franciszka I i magnacki.
• Franciszek I sprowadził wiele artystów z Włoch m.in. Leonarda da Vinci.
• Francja ulegała tez inspiracja Niderlandów.
• Sprowadzeni artyści z Włoch utworzyli w Fontainebleau szkołę, związani z nią byli francuscy malarz m.in.:
• Jean Cloute,
• Jean Cousin.
• Najczęstszym tematem były Portrety tłumów, książąt, dworaków.
• Tło portretu jest ciemne.
• Cały nacisk kładzie się na indywidualną jednostką wartość modela i na jego cechy psychiczne (portret Muzyka, portret Henryka III i Franciszka I)
• Jest to malarstwo bardzo intelektualne operujące wyszukanymi formami, aluzyjne, symboliczne (Ewa Prima Pandora, Sabrina Poppea).
• Tonacja barwna jest ciemna, ochłodzona złożona, zawężona, rzadko spotyka się barwy czyste.
• Zestawienia kolorystyczne są bardzo spokojne wyrafinowane.
• Gesty postaci są często sztuczne przykłada się do wymowy rąk.