Sztuka Baroku – Architektura

Architektura Stylu Barkowego

TYPOWE DZIEŁO

Francesco Borromini 
Kościół San Ivo w Rzymie /1642-1660/

• To typowe dzieło architektury barokowej.
• Kościół okolony jest piętrowymi arkadowymi loggiami.
• W tę spokojną, zrytmizowaną harmonię linii prostych i półkolistych łuków w kroczył artysta z gwałtownie wygiętą wklęsłym łukiem fasadą, zrytmizowaną przez przeciwstawny łuk podstawy kopuły.
• Na dwóch kondygnacjach fasady oparty jest wysoki bęben kopuły z wielkim centralnym oknem i falującą linią głównego gzymsu, a wyżej smukła latarnia o bogatej rzeźbiarskiej formie.
• Plan kościoła oparty jest na kształcie sześcioramiennej gwiazdy z zaokrąglonymi kątami.
• Całość została wpisana w kwadrat murów.
• Plan wraz z pomocniczymi pomieszczeniami przypomina wizerunek pszczoły – symbol pracowitości, aluzja do herbu aktualnego papieża.
• We wnętrzu nie ma ani jednego kąta prostego, ani jednej spokojnej płaszczyzny ścian.
• Ściany dzielą potężne żółte pilastry o korynckich kapitelach i zielonkawe inkrustację z marmuru.
• Rzeźbiarskość bryły pogłębiona jest przez głębokie półkoliste nisze ścienne.
• Kompozycja bryły jest dynamiczna – zwarta, oparta na przeciwległych, napiętych formach łuków.
• Dominantę na zewnątrz stanowi bęben kopuły z wysoką latarnią na szczycie, we wnętrzu kopuła jest dominująca samą nawet wielkością.
• Bryła „nie tkwi w przestrzeni zewnętrznej” i „nie zawiera przestrzeni wewnętrznej” ale ją atakuje, penetruje w wielu kierunkach, bardziej organicznie z nią współ żyje.
• Rzeźbiarskość, wielokierunkowość, obfitość detali we wnętrzu współdziałała o wiele silniej ze światłem, które załamują się na poszczególnych elementach dając efekt silnych kontrastów.
• Barwne materiały, zmienność form dają efekt malowniczości, różnorodności, teatralności.

Podsumowanie

• Zawarta tu została cała typowa dla baroku koncepcja sztuki i piękna:
• różnorodność,
• rzeźbiarskość,
• bogactwo wrażeń,
• silne kontrasty,
• dynamika,
• światło i ruch,
• aktywizacja przestrzeni zewnętrznej i wewnętrznej,
• złożona symbolika.

UWAGI OGÓLNE: PLANY, KOMPOZYCJA BRYŁY, DEKORACJA A KONSTRUKCJA

• Plany kościołów były bardzo różnorodne.
• Popularnością cieszyły się plany centralne:
• koła,
• wieloboku,
• krzyża greckiego.
• Nowością były plany eliptyczne.
• Stosowano koncepcje podłużne oparte na typie jezuickiego kościoła Il Gesu.
• Regułą była kopuła jako dominanta formalna.
• Fasady bywają zazwyczaj dwukondygnacyjne z wolutowym przejściem miedzy wysokościami naw.
• Płaszczyzna muru jest silnie podzielona gzymsami, wielokrotnymi pilastrami, kolumnami, tympanonami o kształtach trójkąta lub półkola przerwanych pośrodku, ozdobna figura lub rzeźbą pełną.
• Bryły są przeważnie zwarte z mocną dominantą kopuły, wielkość i zawiłość form sprawia wrażenie ruchu.
• Dużo jest łuków.
• Unika się prostych, form czytelnych, jednoznacznych.
• Belkowania są bogate, zwielokrotnione gzymsy często załamują się lub wyginają, tworząc niespokojne, choć płynne linie.
• Stosuje się piętrzenie porządków architektonicznych (kolejne kondygnację w różnych stylach) lub monumentalizuje formę w stosowaniu kolumnady przez całą wysokość fasady (tzw. wielki porządek) stosuje się podwójny rytm kolumn, półkolumn czy pilastrów.
• Obraz ołtarzowy zostaje umieszczony w olbrzymiej nastawie sięgającego sklepienia.
• Powstają dodatkowe ołtarze przy filarach między nawowych, przy ostatnim filarze przed prezbiterium zawiesza się ambony.
• Związek w baroku z architekturą miało w baroku dekoracyjne malarstwo iluzjonistyczne sklepienia kościołów i pałaców, a zajmowali się tym:
• Pietro Berettini da Cortona,
• Andrea del Pozzo
• Twórca fresku sklepienia kościoła św. Ignacego, przedstawiającego alegorię misji Jezuickich w Rzymie.
• Giovanni Battista Tiepolo,
• Dekoracja Palazzo Labia.

Podsumowanie

• Architektura, rzeźba i malarstwo splatają się w jedna nierozerwalną, malowniczą i ruchliwą całość opartą na kontrastach współdziałającą ze światłe.

Pałace

• Wobec wielkich postępów sztuki wojennej straciły swoją rolę pałace a w tych celach wznoszono silne ufortyfikowane twierdze.
• Pałace stały się wiec budowlami przede wszystkim reprezentacyjnymi.
• Bryła jest lekka, otwarta, często w kształcie „U”, silnie rozciągniętą w przestrzeni linii horyzontalnej.
• Pałace otoczone są rozległymi ogrodami jak w renesansie w formy geometryczne.
• Wraz z parkiem pałac tworzy układ osiowy, w ogrodzie usytuowane są małe pałacyki – pawilony.
• Układy kompozycyjne były klasycyzujące, środki wyrazu oszczędne, zasadą kompozycji – rytm i symetria.
• Elewacje pałaców są znacznie spokojniejsze, surowsze, bardziej umiarkowane.
• Często brak dekoracji rzeźbiarskiej.
• Wnętrza są bogate i wspaniałe.
• Szczególna rolę pełniły klatki schodowe wychodzące w coraz ściślejsze i ciekawsze zawiaski z przestrzenią wewnętrzną i zewnętrzną.
• Trakt schodów jest poszerzony, główna klatka schodowa rozwidla się na dwie węższe.
• Typowym barokowym pałacem jest pałac Barberini zbudowany według planów Maderny przez Berniniego i Borrominiego:
• od ulicy dzieli go dziedziniec,
• od tyłu otoczony jest ogrodem.

WYBITNI PRZEDSTAWICIELE WŁOSKIEJ ARCHITEKTURY

Francesco Castello – Borromini 
Kościół San Carlo

• Zbudowany na lanie owalu o nieregularnym falującym obwodzie, kryty jest kopułą.
• Charakterystyczna jest fasada o wygiętych falisto liniach gzymsów, pełna ruchu, życia, fantazji.
• Nie ma tu kątów prostych, linii ani spokojnych płaszczyzn.

Gianlorenzo Bernini

• Twórca planu z kolumnadą przed kościołem św. Piotra w Rzymie, oraz Baldachimu nad Grobem św. Piotra w wnętrzu bazyliki.
• Jego rozwiązanie planu przed bazyliką św. Piotra jest typowe dla monumentalnych przedsięwzięć urbanistyki w baroku.

Plac Św. Piotra w Rzymie

• Ogromny epileptyczny plac – ulubiona forma stylu, otoczony kolumnadą, oddalony jest od fasady kościoła.
• Łączą go z nią duże symetryczne rozwarstwione galerię, także pomiędzy nimi a fasadą tworzy się plan trapezu zwężającego się ku elipsie planu i zmieniającego wrażenia głębi przestrzennej.

Baldachim Nad Grobem Św. Piotra

• Jest to forma architektoniczno-rzeźbiarska.
• Jego usytuowanie na skrzyżowaniu naw podkreśla jeszcze kompozycję na zasadzie dominanty, jaką stwarza już przedtem kopuła.
• Zwieńczenie baldachimu umieścił artysta na czterech kręconych słupach.
• Lekką, fantazyjną formą konfesji i skontrastował monumentalną powagą wnętrza, stworzył wrażenie ruchu.
• Konfesja waży 90 ton i 28 m wysokości.
• Baldachim stał się chcenie naśladowaną formą w wielu kościołach w Europie m.in. w Polsce.

Schody Królewskie (Scala Regia) w Watykanie

• Do świetlnej dominanty centralnego okna prowadzą zwielokrotnione drobne rytmy stopni oraz kolumn – od suniętych od lica muru.
• Zakomponowanie wnętrza światłem i przewagą traktu schodów kolumnami tworzyło złudzenie, że schody są wyższe i dłuższe i szersze niż w rzeczywistości.

PODSUMOWANIE WIADOMOŚCI O ARCHITEKTURZE

• Barok nie wprowadzał żadnych nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych ani całkowicie nowych detali.
• Pewną nowością były kręcone kolumny oraz wielokrotne pilastry z lica muru w kilku stopniowych płaszczyznach.
• Największe i najbogatsze kościoły zdobione były barwnymi marmurami, złoceniami, szlachetnymi gatunkami drewna metali i barwnych kamieni, stosowanych technikami intarsji i inkrustacji.
• Architektura wczesnego okresu baroku odznaczała się rozmachem i monumentalizmem przy prostocie bryły i dość oszczędnej dekoracji.
• Złoty wiek baroku, reprezentowany przez Berniniego i Borrominiego to barok olśniewający, obfity, zaskakujący różnorodnością rozwiązań i niezwykłością pomysłów.
• Realizuje się zamierzenia na wielka skalę, wzmaga się ruch urbanistyczny, zapoczątkowany w renesansie.
• W XVIII w. styl baroku w architekturze znów jest bardziej powściągliwy, narasta już nowy styl – klasycyzm – równocześnie z przelotnym prądem odmiennego od obu stylów – rokoka.

UWAGI O ARCHITEKTURZE HISZPANII I KRAJÓW CESARSTWA NIEMIECKIEGO

Hiszpania

• Hiszpania w XVI w. stała się potęga dzięki absolutystycznym rządom Habsburgów.
• Wzbogaciła się na skarbach zdobytych w Ameryce.
• Dużą rolę w Hiszpanii odgrywał kościół zaangażowany w kontrreformacje.
• W XVII władza królewska uległą osłabieniu nastąpił i pogłębiał się upadek gospodarczy kraju, jednak nie miało to wpływu na kulturę pozostającą pod protektoratem dworu i kościoła.
• Architektura baroku w Hiszpanii rozwijała się późno II poł. XVII w.
• Wnętrze zakrystii w Kartuzji w Granadzie, czy fasada pałacu markiza de Dos Agnas wskazuje na przerost form dekoracyjnych obfitych, zawiłych, splątanych, zaciemniających architektoniczny sens bryły.
• Architektura Hiszpanii oddziaływała na Meksyk.

Niemcy

• Klęska Niemiec w wojnie 30-letniej spowodowała wyludnienie kraju, ruinę gospodarczą.
• Państwo tworzyło liczny związek księstw rządzących przez elektorów.
• Ustalony został podział na kraje protestanckie (na północy), katolickie (południe i zachód).
• Architektura baroku rozwijała się od II poł. XVII w.
• Miejsce w osiągnięciach architektonicznych zajmowały Bawaria, Frankonia, Wiedeń i Praga.
• Silne wpływy włoskie (Vignoli i Borrominiego).
• Architektura niemiecka doby baroku była żywa, bogata, malownicza.